زبان امهري، يك زبان سامي جنوبي و از شاخه‏هاي زبان اتيوپي مركزي است. امهريان حبشي مسيحيان ارتودوكس هستند كه زبانشان زبان رسمي حبشه است و در كوهستانهاي مركزي در شمال درياچه تانا در ايالتهاي «شوا» و «جوجام» و «يحمود» زندگي مي‏كنند. ترجمه كاملي از قرآن به اين زبان با عنوان «القرآن الكريم» در دست است، ولي نويسنده آن شناخته نشده و متن عربي قرآن را نيز ندارد و چنين مي‏نمايد كه مترجم آن مسلمان نبوده است. اين ترجمه در سال 1981 حبشي مطابق با سال 1972 و 1973 ميلادي در چاپخانه فني آديس‏آبابا چاپ شده است.
اين ترجمه با حروف امهري نوشته شده و 457 صفحه دارد و نخستين چاپ آن در زمان اولين حكومت اتيوپي در عهد هيلا سلاسي و در سال 1938 حبشي مطابق با 1929 ميلادي انجام گرفته است.
در مقدمه اين ترجمه مطالبي درباره امپراطور حبشه و حكومت او، و نيز مخارج حروف و اصوات و روش درست تلفظ آمده است. اين ترجمه، ترجمه‏اي تحت اللفظي است كه براي انجام آن هيئتي به رياست امپراطور تشكيل گرديد و هدف آن ترجمه قرآن به زبان امهري در جهت تحريف كردن آن بود، در حالي كه بيشتر مسلمانان حبشه كه افزون بر 60 درصد جمعيت اين كشور را تشكيل مي‏دهند، با زبان عربي كه همان زبان قرآن است آشنايي داشتند.
همچنين ترجمه گزيده‏هايي از قرآن كريم در ضمن مقاله‏اي در يكي از نشرياتي كه در سال 1906 در برلين درباره زبانهاي شرقي منتشر مي‏شد در 37 صفحه آمده كه نويسنده آن اُيگن ميتوخ (Eugen Mittwoch) آلماني و ترجمه آن از آليكا تاجه (Aleka Taje) به زبان امهري است.

درباره زبان كرئول كه آميزه‏اي از زبانهاي استعمارگران و بوميان منطقه است، پيش از اين سخن گفتيم. اينك ترجمه كاملي از اين زبان را معرفي مي‏كنيم كه در جزاير موريس رايج است و مخلوطي از زبان فرانسه و زبان محلي است. البته كرئول فرانسوي بيشتر از كرئول زبانهاي ديگر اروپايي انتشار يافته و در جزاير اقيانوس هند و جزاير آنتيل داير است.
نويسنده اين ترجمه دكتر حسين نهابو است كه يكي از مبلغان اسلامي به شمار مي‏رود. او علاوه بر ترجمه قرآن به زبان كرئول، ترجمه‏اي از قرآن به زبان فرانسه نيز دارد. ترجمه كرئول او در 99 صفحه است و با حروف لاتيني نوشته شده كه متن عربي قرآن را نيز به همراه دارد. اين ترجمه داراي مقدمه‏اي است به قلم مترجم كه تحت عنوان «ترجمه قرآن كريم به زبان كرئول» در دو صفحه نوشته شده و در سال 1982 در چاپخانه ريجنيت در پورت لويس در جزيره موريس چاپ شده است.

زبان لوگاندا در جنوب و شرق اوگاندا متداول است و بيش از سه ميليون مسلمان به آن تكلم مي‏كنند. پس از آنكه ترجمه قادياني قرآن به زبان سواحلي در سال 1953 توسط ميرزا مبارك (كه پيش از اين از او ياد كرديم) منتشر شد، بلافاصله ترجمه قادياني ديگري به زبان لوگاندا منتشر گرديد كه نخستين ترجمه قرآن به اين زبان بود و باعث ناراحتي و اندوه مسلمانان شد، به گونه‏اي كه رئيس جمهور كشور «عيدي امين» نسخه‏هاي آن را جمع‏آوري كرد و دستور داد همه را سوزاندند و از نسخه‏هاي آن جز اندكي باقي نماند. اين ترجمه در 1001 صفحه است كه تحت عنوان Kurani Entukuvu منتشر شده و به نظر مي‏رسد كه هيئتي از مترجمان كه در رأس آنها زكريا كيزيتوبولوادا قرار داشته، آن را پديد آورده‏اند و بعثه احمدي آن را در اوگاندا منتشر كرده است. اين ترجمه با حروف لاتيني و همراه با متن عربي قرآن در سال 1973 در كامپالا (اوگاندا) چاپ شده است.
همچنان كه نخستين ترجمه قرآن به زبان سواحلي و يوروبا توسط دو نفر از مبشران مسيحي صورت گرفت، نخستين ترجمه به زبان لوگاندا هم توسط مبشران فرقه احمدي قادياني انجام يافت. اين ترجمه بار ديگر در سال 1984 در انگلستان توسط بعثه احمدي چاپ شد. پس از انتشار چاپ نخست، مسلماناني كه به زبان لوگاندا تكلم مي‏كردند، براي دفع اين ضرر تحركاتي انجام دادند و خود به ترجمه قرآن به زبان لوگاندا مبادرت ورزيدند. اين كار با كمك شيخ عبدالرازق احمد ماتوفو، مفتي اوگاندا، و با همراهي شيخ شعيب سيماكوله صورت پذيرفت. اين دو نفر 22 جزء از قرآن را با همكاري يكديگر ترجمه كردند و پس از درگذشت شيخ شعيب در سال 1974، شيخ عبدالرازق به تنهايي كار را به پايان برد. اين ترجمه در چند مرحله منتشر شد. در سال 1983 يك مؤسسه اسلامي در نايروبي كنيا ترجمه جزء عمّ عبدالرازق ماتووو را در 105 صفحه تحت عنوان Kuraane Entukuvu Juzu Amma منتشر كرد كه با حروف لاتيني و همراه با متن عربي بود. در سال 1984 جزء ديگري از اين ترجمه كه شامل ترجمه سوره فاتحه تا سوره توبه بود، در همان چاپخانه و با همان عنوان و در 418 به اضافه 35 صفحه مقدمه چاپ شد، و در سال 1985 جزء ديگري از اين ترجمه كه تا سوره عنكبوت يعني پايان جزء 21 قرآن بود وصفحات پياپي آن به 817 صفحه مي‏رسيد منتشر گرديد.
اين بود آگاهي ما از اين ترجمه و آنچه به دست ما رسيده است و شايد جزء سوم و پاياني آن هم تاكنون چاپ شده باشد. البته ممكن است «رابطة العالم الاسلامي» با سابقه‏اي كه در ترجمه معاني قرآن دارد، همت كند و اين ترجمه را پس از بررسي و تنقيح در يك مجلد منتشر سازد.
اطلاع يافتيم كه مسلمانان اوگاندا در مؤسسه اسلامي بلال در كامپالا، هيئتي را به سرپرستي شيخ علي كلومبا نايب مفتي آن كشور تشكيل داده‏اند تا ترجمه جديدي از قرآن كريم به زبان لوگاندا آماده كنند. متصديان اين كار از فارغ التحصيلان دانشگاه الازهر و دانشگاه ملك عبدالعزيز و دانشگاه مدينه منوره‏اند. اين هيئت به سه گروه تقسيم شده و هر گروهي مشغول ترجمه ده جز از قرآن است. اين گروهها هفته‏اي يك بار گرد هم مي‏آيند و ترجمه‏هاي خود را عرضه مي‏كنند و آن را مورد بحث و گفت‏وگو قرار مي‏دهند. آخرين اطلاع من از اين كار گروهي اين است كه تاكنون 12 جزء از قرآن كريم ترجمه شده است. از خداوند مي‏خواهيم كه اين كوششهاي پربركت را به موفقيت برساند و كساني كه خواستار رسيدن به ثواب هستند به چاپ آن مبادرت ورزند.

افريكانس آميزه‏اي از يك زبان محلي و زبان هلندي و آلماني است و زبان اصلي سفيد پوستان در جمهوري آفريقاي جنوبي است كه ساكنان آن به 30 ميليون نفر مي‏رسد و 2% آنان مسلمانند. ساكنان آفريقاي جنوبي، به علت سياست جداسازي نژادي در آن كشور، به چهار گروه نژادي تقسيم شده‏اند.
الف. سياه‏پوستان كه تعداد آنان به 22 ميليون نفر مي‏رسد.
ب. سفيدپوستان كه تعدادشان حدود 6 ميليون نفر است.
ج. رنگين‏پوستان كه تعدادشان 5/2 ميليون نفر است.
د. هنديها كه بالغ بر 800 هزار نفرند.
بيشتر مسلمانان آفريقاي جنوبي ميان رنگين‏پوستان و هنديها زندگي مي‏كنند و در ايالتهاي كاب و ناتال و ترانسوال متمركزند. مسلمانان با دو زبان انگليسي و افريكانس تكلم مي‏كنند و اين دو زبان، زبان رسمي دولت است و اين علاوه بر زبانهاي آفريقايي محلي است كه مشهورترين آنها بانتو و زولوست و پس از آنها زبان اردو، عربي و هندي قرار دارد.
اسلام نخستين بار در سال 1651 وارد جنوب آفريقا شد و اين هنگامي بود كه گروههايي از مسلمانان از اندونزي كه تحت استعمار هلند بود به منطقه كاب تبعيد شدند و مانند بردگان در مزارع هلنديها به كار گرفته شدند. انگليسي‏ها هم كارگران خود را از هند به اين مكان آوردند تا در مزارع نيشكر در ناتال كار كنند. مسلمانان ديگري نيز از زنگبار به منطقه دوربان آورده شدند. اين مسلمانان در كيپ‏تاون و دوربان و ژوهانسبورگ تعدادي مسجد بنا كردند و اين پس از مبارزاتي طولاني بود كه در جهت حفظ هويت اسلامي خود در برابر رفتار زشت سفيدپوستان كه مي‏خواستند آنها را از دينشان جدا كنند، به عمل آوردند.
اخيراً در سال 1981 ترجمه‏اي كامل از قرآن كريم به زبان افريكانس در ژوهانسبورگ منتشر شد و پيش از آن نيز همين ترجمه در سال 1961 در كاپ شتات منتشر شده بود. اين ترجمه از محمد احمد باكر است كه تحت عنوان Die Heilige Qur'aÎn / قرآن كريم يا مقدس منتشر شده و ناشرِ چاپ سال 1981 مركز دعوت اسلامي در بن است و آن با حروف لاتيني و بدون متن عربي چاپ شده است. البته اين بر خلاف قاعده عمومي است كه نوعاً ترجمه‏هايي كه توسط مسلمانان انجام مي‏شود همراه با متن عربي قرآن است. شايد اين ترجمه براي غير مسلمانان چاپ شده است.
اين ترجمه كه در 464 صفحه چاپ شده، تقريبا تحت اللفظي است و هيچ گونه حاشيه و شرحي ندارد و داراي مقدمه‏اي از مترجم در 41 صفحه است. مترجم در ترجمه سوره‏ها مجموعه‏اي از آيات را تحت يك عنوان يا موضوع قرار داده و در عين حال به ترتيب آيات و شماره‏هاي آن و ترتيب سوره‏ها بدان گونه كه در متن عربي قرآن آمده، وفادار است.
پيش از اين ترجمه، ترجمه‏اي از اسماعيل عبدالرزاق و شيخ صالح دين تحت عنوان قرآن مقدس در سال 1960 منتشر شده كه در 30 جزء است. همچنين ترجمه بخشهايي از قرآن نيز وجود دارد كه يكي از آنها در سال 1950 در پريتوريا منتشر شده و مترجم آن نامعلوم است.
استاد محمد حميداللّه‏ كه در مجله الهادي الامين كه به چهار زبان در دوربان منتشر مي‏شود، مقالاتي مي‏نويسد، از انتشار سلسله تفسير قرآن به زبان افريكانس در سالهاي 1958، 1959، 1960 توسط خانم شريفه ماكدا خبر داده است. همچنين او به كوششهايي اشاره كرده كه در جهت ترجمه افريكانس بخشهايي از معاني قرآن كه با حروف عربي نوشته مي‏شود به عمل آمده است. اين كار توسط دو نفر از دانشجويان در مكه مكرمه به نامهاي سليمان محمد طيب الكيفي و هاشم عبدالرؤوف در سال 1946 صورت گرفته است. كوششهايي نيز توسط مؤسسه فاترفال اسلامي در ژوهانسبورگ در سال 1960 در اين باره به عمل آمده است.

زبان زولو يكي از زبانهاي گروه بانتو در جنوب شرقي آفريقاست و در زيمبابوري، بوتسوانا، سوازيلند، زيمبابوه، لسوتو و جمهوري آفريقاي جنوبي متداول است ولهجه‏هاي مختلفي دارد كه از جمله آنها لهجه نگوني است كه لهجه زولو يا زوندا شاخه‏اي از آن است و به لهجه سوتيو بسيار نزديك است و حدود 4 ميليون نفر با آن تكلم مي‏كنند و اگر لهجه‏هاي مشابه را هم به آن ضميمه كنيم اين تعداد به 8 ميليون نفر مي‏رسد.
قبايل بانتو 2/70% ساكنان جنوب آفريقا راتشكيل مي‏دهند و مي‏توان آنها را چنين تقسيم بندي كرد: 8/18% زولو ـ 3/18% زوسا ـ 8/7% تسوانا ـ 5/7% بيدي ـ 3/6% سوتو ـ 5/3% ـ تسونجا ـ 2/2% سوازي ـ 7/1% فندا ـ 5/0% ليسوتان.
تنها ترجمه قرآن كريم به زبان زولو در سال 1981 منتشر شد و اهل اين زبان توانستند به زبان مادري خود با معاني قرآن آشنا شوند. پس از گذشت چندين سال از اين كار، مولانا س. م. سيما، دبير كل جامعه علما در ناتال با همكاري قاسم ماباسو مدرس زبان زولو توانست ترجمه ديگري از معاني قرآن به زبان زولو فراهم آورد. مترجم از تفاسير عربي مانند تفسير جلالين و تفاسير اردو مانند تفسير حسيني و البيان و جز آنها، و نيز از برخي ترجمه‏هاي انگليسي قرآن استفاده كرده است.
اين ترجمه در 633 صفحه و تحت عنوان Ikhurani Eyingcwele و با حروف لاتيني همراه با متن عربي قرآن منتشر شده و شامل يك مقدمه 16 صفحه‏اي است كه در پايين صفحات توضيحاتي دارد و جامعه علما در ناتال آن را منتشر كرده است.

قبايل هوسا بزرگ‏ترين جمعيت اسلامي در غرب آفريقا و جنوب صحراي كبير به‏شمار مي‏روند كه در ايالت‏هاي سكتو، كانو، زاريا و باوتچي پراكنده‏اند. اگرچه زبان هوسا در كل آفريقاي غربي گسترش يافته ولي بيشترين كساني كه با آن تكلم مي‏كنند در شمال نيجريه و جنوب نيجر متمركزند و اين زباني است كه اقوام بسياري در نيجريه، نيجر، غنا، ساحل عاج، سودان، بنين، توگو و بوركينافاسو با آن سخن مي‏گويند. گويندگان اين زبان به 40 ميليون نفر بالغ مي‏شوند كه بسياري از آنان مسلمان و مالكي مذهب‏اند و بسياري نيز از طريقت تيجاني پيروي مي‏كنند.
گرايش قبايل هوسا به اسلام از قرن هفتم هجري آغاز شد و در قرن نهم اسلام به سرعت ميان آنان انتشار يافت. زبان هوسا آميخته با كلمات عربي است و از شاخه‏هاي زبانهاي منشعب از خانواده زبانهاي آفريقا آسيايي است. زبانهاي منشعب از اين خانواده دو گروه‏اند: زبانهاي شرقي يا بيوماندارا و زبانهاي غربي يا حامي يا زبانهاي گوناگون ساحلي، واين مجموعه‏اي از زبانهاست كه زبان هوسا نيز از آن گروه است و به طور گسترده‏اي انتشار يافته و 80 % ساكنان نيجريه آن را مي‏شناسند. زبان هوسا مخصوصاً در كتابهاي ديني با حروف عربي نوشته مي‏شود، ولي به تدريج حروف لاتيني جايگزين حروف عربي شده و اين يكي از نمودهاي بيماري غرب‏زدگي است.
در سال 1979 ترجمه‏اي كامل از معاني قرآن كريم به زبان هوسا منتشر شد. مترجم آن شيخ ابوبكر محمود گومي قاضي‏القضاة شمال نيجريه و عضو هيئت مؤسسان رابطة العالم الاسلامي بود كه با همكاري تعدادي از بزرگان علما در شمال نيجريه كه زبان عربي و زبان هوسا را مي‏دانستند به اين كار توفيق يافت. انجام اين كار مهم حدود 7 سال طول كشيد واين ترجمه در 1372 صفحه همراه با متن عربي قرآن و توضيحاتي در پايين صفحات انتشار يافت، ولي متأسفانه ترجمه با حروف لاتيني چاپ شده است، با اينكه سابقاً زبان هوسا با حروف عربي نوشته مي‏شد. البته شايد اين در چاپهاي بعدي جبران شود.
نشر اين ترجمه توسط رابطة العالم الاسلامي در مكه مكرمه و چاپ آن در بيروت در دارالعربية للطباعة و النشر و التوزيع با هزينه ملك خالد بن عبدالعزيز صورت پذيرفت. عنوان اين ترجمه ترجمه معاني قرآن كريم به زبان هوسا است.
چاپ دوم اين ترجمه در سال 1982 با تجديد نظر و تنقيح و اضافات در 1418 صفحه از سوي همان مؤسسه منتشر گرديد. در اين چاپ، در پايان كتاب جدولي آمده است كه به شرح مفردات پرداخته و فهرستي الفبايي نيز در 41 صفحه بر آن افزوده شده كه دستيابي به موضوعات گوناگون و قوانين شرعي و احكام و سيره را آسان مي‏كند. بخشي از آن نيز مربوط به احكام تلاوت است. مترجم آن حاج ابوبكر محمود گومي در سال 1922 در شهر سوكوتو تولد يافت و تعليمات ابتدايي را در سوكوتو و شهرهاي مجاور آن آموخت و در مدرسه قانون در كانو و دانشكده تربيت در باختورودا در سودان درس خواند و به عنوان سرپرست آموزش و سپس به عنوان جانشين قاضي بزرگ در شمال نيجريه و بعدها به عنوان قاضي بزرگ تعيين گرديد و پس از بازنشستگي رئيس انجمن خيريه ملي حج شد و رياست گروه نصرالاسلام و رياست مجلس اداره كانون معلمان وطني در كودونا نيز به او واگذار گرديد.
پيش از اين ترجمه كامل، ترجمه دو جزء عم و تبارك با مراجعه و تصحيح شيخ محمد ناصر كبارا از كانو، و شيخ احمد عربي از جوس، از همين مترجم در 67 صفحه منتشر شده بود و اين مقدمه‏اي بر انتشار ترجمه كامل او بود. اين كار از نظر ادبي يك كار كلاسيك بود كه به شكلي روشن در زبان هوسا انجام يافته بود به گونه‏اي كه تمام گويندگان زبان هوسا با لهجه‏هاي مختلفي كه داشتند آن را مي‏فهميدند.
بايد گفت كه تمام زبانهاي بزرگ آفريقايي نياز فراواني به ترجمه قرآن كريم از نوع ترجمه شيخ ابوبكر به زبان هوسا دارند. خداوند به او جزاي خير دهد.
البته دانشمندان پيشين هوسا زبان، قرآن كريم را براي مردم خود كه سعي در آموزش زبان عربي داشتند، به عربي تفسير كرده‏اند و اين از ترجمه با اهميت‏تر است و حداقل بايد ترجمه هوسا با حروف عربي چاپ شود، هرچند در يادگيري زبان عربي كمتر از گذشته كوشش شده است. همچنين احياي تفسير شيخ عبداللّه‏ بن محمد فوديو كه در اوايل قرن نوزده ميلادي به زبان عربي نوشته شده است، كاري در جهت تكميل تلاشهاي شيخ ابوبكر محمود گومي خواهد بود.

اين زبان به نامهاي فولا، فولاني، بيول، توكولور، فوتا و فولفيدي ناميده مي‏شود و داراي لهجه‏هاي گوناگوني مانند باجرمي، بورو، فوتافولا و غير اينهاست و در سنگال، موريتاني، گينه، سيرالئون، بوركينا فاسو، مالي و نيجريه رواج دارد. اين زبان از گروه نيجر ـ كنگو و از خانواده اطلسي غربي است كه به شاخه‏هاي شمالي و جنوبي تقسيم مي‏شود و فولاني از شاخه شمالي است.
گويندگان اين زبان بيشتر قبايلي هستند كه به دامداري مشغولند و همواره در حال حركت به سوي چراگاهها هستند و لذا به‏دست‏آوردن آمار آنان دشوار است، هرچند ريچارد ويكن تعدادشان را 12 ميليون نفر تخمين مي‏زند كه به نظر كمتر از واقعيت مي‏رسد. اكثريت قاطع آنان مسلمانند و از طريقت قادريه پيروي مي‏كنند. آنان از ديرباز لغات خود را با حروف عربي مي‏نوشتند ولي بعدها آن را تبديل به حروف لاتيني كردند. ميان زبان فولاني و زبان هوسا پيوندهاي محكمي وجود دارد.
مي‏گويند اهل اين زبان از مصر و سودان آمده و نخست به شمال آفريقا هجرت كرده و آن‏گاه به جنوب آمده‏اند. مذهب آنان مالكي است و يكي از افراد معروفشان عثمان بن فوديو است كه تحت تأثير تبليغات وهّابي قرار گرفت و به زادگاه خود برگشت تا در دين تجديد نظر كند و اعلام جهاد نمايد و اسلام را در ميان قبايل بت پرست منتشر سازد.
ترجمه كامل معاني قرآن كريم به اين زبان در سال 1982 منتشر شد كه ترجمه‏اي فرانسوي ـ فولاني بود و مترجم آن «عمر با» نام داشت. اين ترجمه همراه با مقدمه‏اي از رئيس دولت سنگال لئوپولدسِنِگور است و تاريخي كه در آن آمده 2 سپتامبر 1970 است. اينكه اين مقدمه در آن سال نوشته شده و در سال 1982 منتشر شده و يا اين چاپِ دوم ترجمه است، مطلبي است كه ما نتوانستيم آن را روشن كنيم.
چنين مي‏نمايد كه اين ترجمه يك ترجمه تحت‏اللفظي از ترجمه فرانسوي است، چون ترجمه فرانسوي و فولاني در دو ستون كوچك در كنار هم قرار گرفته‏اند و هيچ گونه شرحي ندارند و مترجم سطر به سطر به ترجمه تحت‏اللفظي از ترجمه فرانسوي پرداخته و به نظر مي‏رسد كه ترجمه فرانسوي آن همان ترجمه لويي ماسينيون كاتوليك است و اين ترجمه متن عربي قرآن را همراه ندارد و در 654 صفحه است. اين كتاب در فرانسه چاپ شده و احتياج به بررسي و ارزيابي دقيق دارد، چون ترجمه‏هاي اروپايي غالباً نامناسب‏اند و مورد تحريف قرار گرفته‏اند. از اين رو به نظر ما ملت فولاني كه اسلام را به غرب آفريقا بردند و مجاهداني دارند... شايسته آن هستند كه ترجمه موثقي از معاني قرآن كريم داشته باشند كه بتواند نسل جديد را كه دسترسي به يادگيري زبان عربي ندارند، با معاني كتاب خدا آشنا كند.
رابطة العالم الاسلامي در اين زمينه امكانات خوبي دارد، به خصوص آنكه تبشير مسيحي به دلايلي كه بر هيچ كس پوشيده نيست، فعاليت خود را بر روي ملت فولاني متمركز كرده‏است.

زبان ولوف يكي از زبانهاي انتشار يافته در سنگال و يكي از زبانهاي نيجر ـ كنگو و از گروه زبانهاي آتلانتيك شمالي است. قبايل ولوف در منطقه ساوانا در شمال غرب سنگال ميان رودخانه سنگال در شمال رودخانه گاميبا در جنوب ساكن هستند. ساكنان سنگال حدود 6 ميليون نفرند و ولوف 36% از ساكنان سنگال و 15% از ساكنان گاميبا و موريتاني را تشكيل مي‏دهند. زبان ولوف در سنگال زبان دوم به شمار مي‏آيد و 20% آنان زبان غير ولوف دارند و ولوف زبان تجارتي در خارج مناطق آنهاست.
تمام قبايل ولوف مسلمانند و افراد اندكي در شهرهاي ساحلي مسيحي هستند. 60% مسلمانان ولوف از طريقت تيجاني و 30% از طريقت مريديه و 10% از طريقت قادريه پيروي مي‏كنند و زبان عربي در ميان آنان گسترش زيادي دارد و شايد همين امر باعث شده است كه ترجمه كاملي از معاني قرآن كريم به زبان ولوف در ميان آنان نباشد و اين دليل مناسبي است، چون ترجمه باعث تضعيف يادگيري زبان عربي كه زبان قرآن است مي‏شود.
به رغم اينكه ترجمه‏اي كامل از قرآن به زبان ولوف وجود ندارد، ما در اينجا راجع به ترجمه‏اي كه در مؤسسه اسلامي داكار انجام گرفته است سخن مي‏گوييم. در سال 1981 اين مؤسسه اسلامي ترجمه سوره فاتحه و سوره بقره را به زبان ولوف همراه با متن عربي كه با خط مغربي نوشته شده بود، منتشر كرد. اين ترجمه در 50 صفحه است و تحت عنوان ترجمه معاني قرآن كريم به زبان ولوف منتشر شده است. اين ترجمه از هر گونه شرحي خالي و تقريباً به صورت تحت‏اللفظي است و نام مؤلفان يا مراجعي كه در ترجمه مورد استناد آنها بوده ذكر نشده است.
مؤسسه مزبور از اينكه ترجمه را ـ چنان كه انتظار مي‏رفت ـ در جزوه‏هاي پياپي منتشر كند خودداري كرد، و عجيب اينكه واژه‏هاي ولوف با حروف لاتيني نوشته شده در حالي كه قبايل ولوف در جوار موريتاني زندگي مي‏كنند و زبانشان عربي است و خيلي زود اسلام را پذيرفتند و بايد تأثير زبان عربي باعث شود كه آن را با حروف عربي بنويسند، زيرا براي نوشته‏هاي اسلامي هيچ حرفي مناسب‏تر از حروف عربي نيست.
شايد مسلمانان به اهميت نگارش با حروف عربي به عنوان گامي در جهت آشنايي با كتاب خدا توجه داشته باشند، و ما از اينجا به كشورهاي سواحلي، هوسا، فولاني، ولوف، سومالي و يوروبا پيام مي‏دهيم كه اكنون وقت آن رسيده‏است كه حروف قرآني به كار برده شود.

گرايش طبيعي قاره آفريقا به اسلام سبب گرديد كه مبشران و مبلغان هر مذهبي كتاب خدا را آنچنان كه مي‏خواستند بدون رقيب ترجمه كنند و هرچه بخواهند تحريف به عمل آورند. قاديانيها نيز آنان را دنباله‏روي كردند و به نام اسلام و مسلمين به تحريف قرآن پرداختند. پس ميدان خالي است يا نزديك است كه خالي شود. آنان قبايلي از مسلمانان را از نگارش با حروف قرآن بازداشتند و از عربي شدن منطقه جلوگيري كردند و چنين وانمود كردند كه ترجمه معاني قرآن حرام است، آن‏گاه آفريقا را با ترجمه‏هاي انجيل و نوشته‏هاي مسيحي پركردند و بدين گونه آفريقاي درمانده را در محاصره قرار دادند و مردم آنجا در برابر خود جز عقيده تثليث را نمي‏بينند؛ عقيده‏اي كه صاحبانش در فهم آن سرگشته‏اند.
بيشترين تعداد ترجمه‏هاي كتاب مقدس در جهان را در قاره آفريقا مي‏بينيم. اين كتاب تا سال 1984 به 107 زبان آفريقايي ترجمه شده است؛ چنان كه تنها عهد جديد تا تاريخ ياد شده به 117 زبان ترجمه گرديده و گزيده‏هايي از آن نيز به 239 زبان آفريقايي برگردانده شده است. اين برحسب آمارهايي است كه جمعيت كتاب مقدس شاخه جنوب آفريقا آن را منتشر كرده است. جمعيت مزبور كه در پايتخت‏هاي همه كشورهاي جهان شعبه دارند و چاپخانه‏هايي در هنگ‏كنك، سنگاپور، لندن و نيويورك در اختيار آنهاست فعاليتهاي گسترده‏اي دارند و انجيل را براي تمام مردم روي زمين تبليغ مي‏كنند. در اينجا نمونه‏اي از تلاشهاي فراوان آنها را در تبليغ انجيل به تمام دنيا، ذكر مي‏كنيم:
در دولت اوگاندا، گروهي از دانشمندان انسان شناس (انتروپولوژي) و گروهي از زبان‏شناسان، چندين سال درباره قبايل اوگاندا بررسي كردند و نتيجه اين شد كه اين قبايل علاوه بر لهجه‏هايي كه از اهميت چنداني برخوردار نيستند، 22 زبان اساسي دارند و انجيل احتياج به 22 نوع ترجمه دارد تا مطمئن شوند كه انجيل به هر اوگاندايي با زبان مادري‏اش كه قوي‏ترين زباني است كه در انسان اثر مي‏گذارد، تبليغ شده و رسيده است.
جمعيت كتاب مقدس، زمينه را براي انجام اين برنامه‏ها فراهم كرده و از چهار سال پيش به اين‏سو ، گروهي در يكي از كنيسه‏هاي كامپالا برنامه شماره 8 ترجمه انجيل1 را اجرا كرده‏اند و آن ترجمه انجيل به زبان كاكواست. اين ترجمه براي قبيله كاكوا به قيمت نيم دلار فروخته مي‏شود، چون آنان فقيرند و در شهرها زندگي نمي‏كنند. اين ترجمه در نزديك‏ترين چاپخانه به اوگاندا كه مربوط به آن جمعيت است چاپ شده تا نقل و انتقال آن مشكل نباشد.
آنان سپس برنامه شماره 9 ترجمه انجيل را شروع كردند و اين بر اساس اولويتهايي است كه با بررسي آمادگيهاي مردم و قبايل واهميت فعاليتهاي آنان و موضوعات ديگر تعيين شده‏است. اين موضوعات به صورت علمي و در سطحي گسترده بررسي شده و بر اساس آن برنامه ريزي مي‏شود.
اين همه فقط در يك كشور است، در حالي كه فعاليت اين جمعيت تمام جهان را دربرمي‏گيرد. در مقابل اين تبليغِ برنامه‏ريزي شده و مبتني بر بررسيهاي علمي، ما كجا هستيم و قرآن ما كجاست؟ ترجمه معاني قرآن كريم به زبانهاي آفريقايي كه به صورت كامل و از سوي مسلمانان (و نه منابع غير مطمئن، مانند ترجمه‏هاي مسيحيان و قاديانيها و مانند آن) انتشار يافته، از شش ترجمه بيشتر نيست كه به زبانهاي 1. هوسا 2. يوروبا 3. سواحلي 4. كريول (در جزاير موريس) 5. زولو 6. افريكان، منتشر گرديده است. ترجمه‏هاي مختصري هم به زبانهاي فولاني و لوگاندا موجود است و شنيده‏ايم كه رابطة العالم الاسلامي درصدد ترجمه معاني قرآن به زبان سومالي است.
در اينجا توقف كوتاهي داريم تا اين مطلب راتوضيح دهيم كه ترجمه قرآن همان گونه كه وسيله تبليغ است، گاهي باعث عقب افتادن ملتها از يادگيري زبان عربي و فهم قرآن از منبع اصلي و مصدر وحي الهي مي‏شود. كشور سومالي در جامعه كشورهاي عربي عضويت دارد، در حالي كه از سال 1972 به بعد، زبان سومالي با حروف لاتيني نوشته مي‏شود و اين باعث شده است كه آنان از حروف قرآن و از خود قرآن دور شده‏اند و ترجمه قرآن به اين زبان، اين دوري و بريدگي را بيشتر مي‏كند، در حالي كه از دولت سومالي كه دم از عربيت مي‏زند اين انتظار بود كه واژه‏هاي خود را با حروف قرآن بنويسد، تا زبان اصلي آنان با زبان دينشان هماهنگ باشد (ولا حول ولاقوة الاّباللّه‏). شايد رابطة العالم الاسلامي ترجمه‏اي را كه به زبان سومالي در دست دارد با حروف عربي منتشر كند.
برادرم! موضوع بسيار با اهميت است و ميدان براي غير مسلمانان خالي است و آنها در آن خرامان مي‏گردند و معارضي ندارند و قرآن كريم از سوي كساني كه شايستگي ندارند ترجمه مي‏شود و كسي نيست كه آنها را كنترل كند و يا از آنها حساب بكشد. قرآن را مختصر مي‏كنند و ترتيب سوره‏هاي آن را تغيير مي‏دهند و ده آيه از قرآن و چند حديث از پيامبر درباره مائده چاپ مي‏كنند و آن را قرآن محمد و قانون تركي مي‏نامند و در آن عكسهايي چاپ مي‏كنند و ادعا مي‏كنند كه عكس پيامبر خداست، و از اين قبيل كارها وافتراها كه بر كتاب خدا مي‏بندند و كسي از آن جلوگيري نمي‏كند، و تلخ‏تر اينكه اكثريت مردم از اين كارها خبر ندارند.
تا كي اين كار بدون تأسيس يك مؤسسه جهاني اسلامي كه مسئوليت آن تبليغ كتاب خدا به جهانيان باشد و هر كسي بتواند قرآن را با زبان خود بفهمد، رها خواهد شد؟ مؤسسه‏اي كه اين مسئوليت را داشته باشد كه هر كسي را كه به ساحت كتاب خدا تعدي مي‏كند مورد پي‏گيري قرار دهد و هر ترجمه‏اي را كه نوشته مي‏شود، زير نظر بگيرد و ارزيابي كند و بهترين ترجمه را منتشر سازد و از نشر ترجمه‏هاي فاسد جلوگيري نمايد و مسلمانان را در تهيه ترجمه‏هاي صحيح به هر زباني راهنمايي كند.
از خداوند مي‏خواهيم كه راه را براي تشكيل يك هيئت جهاني كه امور مربوط به قرآن كريم را بر عهده بگيرد هموار سازد.